DADA losse nummers

In dit nummer reizen we naar de andere kant van de wereld. Naar Australië, om precies te zijn. De Aboriginals zijn de oorspronkelijke bewoners. Al meer dan 30.000 jaar geven ze hun kennis en cultuur van generatie op generatie door. Beeldende kunst, dans, songlines: alles gaat over de verhalen van de voorouders. Verhalen over het ontstaan van de aarde. Voor ons aan de andere kant van de wereld lijkt Aboriginalkunst vaak abstract. Zigzaglijnen, stippellijnen, arceringen en cirkels zijn bekend voor westerse ogen die al een eeuw gewend is aan non-figuratieve kunst. Maar Aboriginalkunst is niet abstract: zo staat een stippellijn vaak symbool voor een dagreis en een cirkel voor een waterbron. De tekens en symbolen uit de beeldtaal van Aboriginalkunst gaan over het territory - het land en de eeuwenoude mythen die daar bij horen. Wie Aboriginalkunst bekijkt, reist door verschillende gebieden, zoals de honderden verschillende clans die samenleven op dit eiland-continent nog steeds regelmatig doen. Je doorkruist dorre woestijnen en groene bossen, steekt bergen over en bevaart rivieren. Je kruist paden met kangoeroes, ziet leguanen en varanen en met een beetje geluk kom je zelfs de mythische regenboogslang op het spoor. Aboriginalkunstenaars houden hun cultuur al tienduizenden jaren onafgebroken levend – uniek in de wereld – maar dat betekent niet dat er geen vernieuwingen zijn. Aboriginalkunst is altijd een subtiele mix van traditie en moderniteit.

Dankzij hedendaagse kunstenaars heeft Aboriginalkunst niet alleen een lang verleden, maar ook een toekomst. Toen de eerste kolonisten eind 18e eeuw aankwamen, leefden er tussen de 315.000 en de 750.000 mensen in Australië. In 2006 werd het aantal inheemsen door het Australian Bureau of Statistics geschat op 517.200: en dat is maar 2,5% van de totale bevolking van Australië. In 1976 nam de Australische overheid de Land Rights Act aan. Dit houdt in dat Aboriginals kunnen onderhandelen met de overheid over land. Als Aboriginalrechten op het land zijn bewezen, mag het land niet worden veranderd. Dit is van belang, want Aboriginals zijn onlosmakelijk verbonden met het land. Er komt steeds meer aandacht en respect voor het erfgoed van de Aboriginals. Zo is Uluru, een enorme rotsformatie in de outback van Australië, een van de bekendste toeristische attracties. Voor de Aboriginalclan Anangu is het een heilige plaats. Sinds 1985 zijn ze weer eigenaar, maar het beklimmen is pas sinds 2019 verboden. Er is nog een wereld te winnen dus. 

In deze DADA staat de kleur rood centraal. We reizen door de tijd en naar alle hoeken van de hele wereld voor kunst waarin rood de hoofdrol speelt. Het is geen chronologische, maar een thematische benadering. Zo staan in deze DADA een fresco uit Pompeï en een Japanse prent bij elkaar, en bespreken we een klassiek schilderij in hetzelfde artikel als street art. We laten schilderkunst zien, en beelden, films, installaties, glas in lood, etsen en architectuur. Een reis door de kunstgeschiedenis die je zeker wilt maken. Met werk van onder andere Rothko, Chiharu Shiota André Derain, Andy Warhol, Cy Twombly, Dante Gabriel Rossetti, Kees van Dongen en Marc Chagall.

In december 1936 opende in het Museum of Modern Art (MoMA) in New York de tentoonstelling 'Fantastische kunst, dada, surrealisme'. Naast het werk van Duchamp, Dalí, Magritte en Miró was er ook werk te zien van een kunstenaar die 400 jaar eerder werd geboren. Bezoekers van het museum kwamen voor nieuw werk van hedendaagse kunstenaars, maar stonden vertwijfeld te kijken naar vijf werken van een zekere Arcimboldo van wie ze nog nooit hadden gehoord. Stillevens, geschilderd met fruit, groenten, dieren en allerhande voorwerpen, maar die, als je ze beter bekeek, wonderbaarlijke portretten vormden. Deze zogenaamde compositieportretten behoren nu tot de beroemdste schilderijen uit de kunstgeschiedenis. Het werk van Arcimboldo (1527 - 1593) was een belangrijke inspiratiebron voor de surrealisten. Dalí noemde Arcimboldo zelfs de vader van het surrealisme. Door de nieuwe belangstelling van de surrealisten stond het werk van Arcimboldo weer opnieuw in het middelpunt van de belangstelling. Het is tegenwoordig weer helemaal terug en inspireert moderne en hedendaagse kunstenaars. Dat de kunst van Arcimboldo doorwerkt tot de dag van vandaag, komt ook omdat alle geheimen nog niet zijn ontrafeld. Er zijn heel veel interpretaties mogelijk en ze lopen soms ook door elkaar heen. Het werk is grappig en speels maar heeft soms ook een politieke functie. Er spreekt een grote liefde voor de natuur uit, maar ook een voorliefde voor het groteske en het monsterlijke. Door de gezichten in de compositieportretten te schilderen met bloemen en blaadjes, en fruit en groente te schilderen, laat Arcimboldo zien dat de mens, die sinds de Renaissance lang heeft geloofd dat hij in het middelpunt van de wereld staat, uiteindelijk slechts een klein onderdeel is van een groter geheel dat hem overstijgt. Als je alle planten, bloemen en dieren van de compositieportretten zou weghalen, zou er niet veel overblijven. Zo beschouwd heeft het werk van Arcimboldo ook zeker een diepere betekenis. De oude meester blijft verrassen. Gek genoeg zijn er geen Nederlandse publicaties over Arcimboldo. Gelukkig is er nu deze DADA.

Deze DADA neemt je mee naar het oude Mexico en de verdwenen beschavingen van de Olmeken, Zapoteken, Tolteken, Azteken en Maya's. Toen in 1519 de Spaanse bezetter Hernán Cortés (1485 - 1547) met een vloot van 11 schepen en 530 bemanningsleden aan de kust van Cozumel arriveerde, waren de beschavingen van de Olmeken, Zapoteken, Tolteken al verdwenen. De komst van de Spanjaarden betekende uiteindelijk ook het einde van de beschavingen van de Maya's en de Azteken. Het ging bepaald niet zonder slag of stoot. Cortés en zijn troepen kwamen op 8 november in de Azteekse hoofdstad Tenochtitlan aan. Ze werden vreedzaam door de hoogste leider Montecuhzoma II (1466 - 1520) ontvangen. Aan het begin van de 16e eeuw was Tenochtitlan met zo'n 200.000 inwoners een van de grootste steden ter wereld. De stad was gebouwd op een eiland in een meer en op het meer peddelden duizenden kano's, met soms wel meer dan zestig mensen aan boord. De Spanjaarden keken hun ogen uit. ‘Gebouwen rezen op uit het water. Alles was van steen. Het was een betoverende aanblik,’ schreef Cortés later. ‘Het was allemaal zo wonderbaarlijk dat ik niet goed weet hoe ik deze eerste indruk zou moeten beschrijven.’ Om je een idee te geven van de pracht en praal van Tenochtitlan: hierboven zie je de hoofdtooi van Montecuhzoma II. De Spanjaarden waren natuurlijk ver in de minderheid maar gijzelden Montecuhzoma II en zijn regering in een poging de macht toch in handen te krijgen. In de zomer van 1520 brak oorlog uit. De Spanjaarden verloren in de eerste weken zo'n tweederde van hun manschappen maar de Spaanse koning stuurde nieuwe manschappen. Bovendien was er door de komst van de Spanjaarden een pokkenepidemie uitgebroken, en daar bleken de Azteken niet tegen bestand. In 1521 konden de Spanjaarden de hoofdstad na een beleg van 90 dagen innemen. Op 13 augustus 1521 werd Tenochtitlan door Cortés met de grond gelijk gemaakt. De monumenten werden tot op de fundamenten vernietigd. De Azteekse beschaving was binnen een paar jaar genadeloos vernietigd. Negen op de tien inwoners overleefden het niet. Op de ruïnes van Tenochtitlan werd Mexico-Stad gebouwd, dat eerst de hoofdstad van Nieuw-Spanje werd en later de hoofdstad van Mexico.
En zo eindigde het grote Azteekse rijk. Deze DADA laat je zien hoe het was.
Veel plezier!

Een meisje in zwart-wit laat een felrode ballon in de vorm van een hartje los. Een nepbiljet van £ 10 met de afbeelding van Lady Diana. Een olieverfschilderij van vier meter breed over het Brits parlement waarop de parlementsleden apen zijn. Muurschilderingen op de muur die Palestina van Israël scheidt. Een man gooit een boeket bloemen. Een gigantisch, macaber pretpark? Allemaal werk van de Engelse street art kunstenaar Banksy. Een van de meest bekende kunstenaars van het moment. En een van de meest onbekende ;-) Wie kat en muis (of rat, zijn lievelingsdier ;-) speelt met de politie, staat liever niet in de schijnwerpers. Banksy hoeft zijn werk niet meer te signeren: zijn stijl is zo uniek dat zijn werk meteen herkend wordt. Wat 'maakt' een Banksy een Banksy? Je zult zien dat hij in zijn werk altijd zoekt naar het meest belangrijke en naar een manier om het werk te laten opvallen op straat. Naast beeld gebruikt Banksy ook vaak tekst - meestal woordspelingen. De eerste Amerikaanse graffitikunstenaars noemden zichzelf graffiti-schrijvers, en Banksy lijkt deze oorsprong niet te zijn vergeten. Hij speelt graag met woorden, bouwt slogans om, en zoekt nieuwe formuleringen. Zijn werk daagt de gevestigde orde uit: de multinationals, de grote bedrijven, politici en adverteerders ... Banksy maakt zijn werk met een kinderziel - een leeftijd waarop alles mogelijk lijkt - en een spuitbus. In het werk op de voorkant van deze DADA staat de tekst 'Graffiti is een misdaad'. In deze DADA is graffiti kunst. Kunst die een belangrijke rol speelt in het maatschappelijk debat over onderwerpen waar we het eigenlijk liever niet over hebben. Moeilijke onderwerpen als kinderarbeid, dierenrechten, klimaatverandering, en hoe we in dit rijke deel van de wereld omgaan met vluchtelingen en migranten. De problemen van de moderne consumptiemaatschappij, het massatoerisme, de bezetting van de Palestijnse gebieden en hoe alles altijd steeds weer om geld draait, ook in de kunstwereld. Het werk van Banksy brengt tegenwoordig recordbedragen op. Met dat geld doet hij weer dingen waar hij in gelooft. Zo bouwde hij een hotel naast de muur in de Palestijnse gebieden en kocht hij onlangs een boot voor een organisatie die vluchtelingen redt uit de Middellandse Zee. In de documentaire 'Exit through the gift shop' zegt Banksy: 'And suddenly it was about the money. But it never was. It never was about the money'. Een andere veelzeggende uitspraak van hem: 'Ons straatbeeld is ontsierd door bedrijven die gigantische slogans op gebouwen en bussen zetten om ons het gevoel te geven dat we niks voorstellen, tenzij we hun spullen kopen. Ze schreeuwen hun boodschap vanaf elk beschikbaar oppervlak naar ons, maar we hebben nooit het recht om te antwoorden. Zij zijn de oorlog begonnen, en wij vechten op de muur terug. Sommige mensen gaan bij de politie omdat ze de wereld willen verbeteren. Anderen worden street art kunstenaars omdat ze de wereld willen verbeteren'. 

Sandro Botticelli (1445-1510) was tijdens zijn leven een van de beroemdste kunstenaars van Italië. Hij had gewerkt voor de familie De’ Medici, de paus, de hertog van Urbino en graaf van Montefeltro. Hij had schilderijen gemaakt waar tot ver buiten Florence over gesproken werd. Toen hij stierf, was hij een vergeten kunstenaar. De familie De’ Medici, de mensen die hem beroemd hadden gemaakt, raakten door politieke ontwikkelingen uit de gratie en daardoor Botticelli zelf ook. Pas drie eeuwen later werd zijn werk herontdekt. Tegenwoordig is zijn werk weer heel beroemd en behoren zijn schilderijen tot de topstukken van het Uffizi, het beroemde museum in Florence - de stad waar Botticelli zijn hele leven woonde en werkte. Daar mogen we natuurlijk nu even niet naar toe, maar op Gelukkig is er ook Art Google: een site waarop miljoenen kunstwerken uit musea wereldwijd haarscherp te bekijken zijn, gewoon thuis, achter je computer. Er staan maar liefst 62 kunstwerken van Botticelli op. En je kunt er zelfs een virtueel rondje in het Uffizi maken. 

Niki de Saint Phalle (1930-2002) werd wereldberoemd met haar vrolijke Nana’s: kleurige vrouwenbeelden, die soms zo groot waren dat ze er in kon wonen. Ze was een van de meest bekende kunstenaars van de vorige eeuw. Een eigenzinnige kunstenaar die vastbesloten was haar eigen leven te leven. Ze realiseerde grote bouwprojecten die ze vaak ook zelf financierde met werk in oplage of haar eigen parfumlijn. Een vrouw die haar mannetje stond in het mannengezelschap dat de kunstwereld domineerde. Nana power, noemde ze dat zelf. In deze DADA vertellen we haar levensverhaal en laten we haar werk zien. We maakten deze DADA samen met Museum Beelden aan Zee, die zelf ook een prachtige Nana van Niki de Saint Phalle in hun collectie hebben. 

Drie jaar nadat Frida Kahlo werd geboren, begon de Mexicaanse Revolutie die uiteindelijk de dictator Díaz ten val zou brengen. Na de eeuwenlange koloniale overheersing en dertig jaar dictatuur was er dan eindelijk een nieuw Mexico. Een nieuwe toekomst en een nieuwe samenleving waarin alles mogelijk was. De Mexicaanse kunstenaar Frida Kahlo (1907 - 1954) geloofde er heilig in. Ze was trots op haar afkomst, politiek betrokken en actief als lid van de PCM, de Communistische Partij van Mexico. Net als haar man, Diego Rivera, een kunstenaar die beroemd werd door zijn grote muurschilderingen. In opdracht van de Mexicaanse overheid schilderde Rivera muurschilderingen over de bevolking, de tradities en de rijke geschiedenis van zijn geboorteland. Die muurschilderingen waren bedoeld voor het volk, en moesten het leven van de hardwerkende Mexicanen en dat van de inheemse Mexicaanse bevolking weerspiegelen. Frida en Diego gaven ook les op De Esmeralda, een socialistische school die toegankelijk was voor iedereen. De staat betaalde het lesmateriaal. Vooral kunstenaars gaven er les en leerlingen werden aangespooord hun eigen talent te ontwikkelen. In het nieuwe Mexico was plaats voor iedereen. Het was het enige land waar Frida wilde wonen. Toen ze voor een tentoonstelling een tijdje in Parijs verbleef, was ze niet onder de indruk van de wereldberoemde stad. Ze verbaasde zich er vooral over dat mensen zo klein behuisd waren. Een ander groot voordeel van Mexico: er was daar ook letterlijk veel meer ruimte. Ze was ook niet bepaald onder de indruk van de Verenigde Staten. Ze zag niets in de American way of life - een levensstijl waarin alles om succes draaide. Ze had een hekel aan de luxe feesten in een tijd waarin veel mensen maar met moeite het hoofd boven water konden houden. Een gedreven vrouw dus, en ook een die zelf haar boontjes wilde doppen. Ze was overtuigd van haar eigen ideeën en verwerkte die ook in haar werk. Ze stond lang in de schaduw van haar beroemde man, die overigens altijd steeds weer benadrukte dat van hen twee, vooral Frida de echte kunstenaar was. Tijdens de opening van de tentoonstelling zei hij het volgende over haar: "Ik beveel u haar aan, niet als haar man, maar als een enthousiast bewonderaar van haar werk, dat zowel scherp als teder is, dat hard is als staal en tegelijkertijd zo delicaat als een vlindervleugel, dat aanbiddelijk is als een mooie glimlach en zo wreed als de bitterheid van het leven".

Veel plezier met deze DADA over Frida Kahlo, vol met kunst met vlindervleugels.