Amsterdam 750 • Week 2
Geschreven door Plint
31 maart 2025
Leestijd 3 minuten
Deze week lees je een gedicht van Mariet Lems. Je leert meer over hoe Amsterdam van een klein nederzettinkje langs de rivier de Amstel, kon uitgroeien tot een wereldstad.
Hoe het begon
Sta op de Dam
sluit ogen en oren
denk alles weg wat vertrouwd is
toeristen, fietsers, trams, de Bijenkorf
Paleis, Madame Tussauds, het monument
zie zover je ogen reiken: weiland, moeras, rivieren
hoor de stilte suizen, zoom in op
houten hutjes langs de oevers
mensen zwaaien, roepen
willen samen, weten niet hoe
tot iemand aan de ene kant een schep pakt
tot iemand aan de andere kant een schep vol aarde
kluiten plonzen in het water
moddermaanden later
splijt het water, droogt de aarde
er wordt gefeest, gezongen
in de Amstel is een Dam geboren
hier zullen mensen altijd samenkomen
als water samenstromen
stilstaan, zien en horen
Mariet Lems
uit: DICHTER. Amsterdam 750
De bevolking van Amsterdam groeide snel. Rond 1570 woonden er nog geen 30.000 mensen. Zo’n honderd jaar later, in 1622, waren er ruim 100.000 inwoners. Tegen het einde van de 17e eeuw woonden er meer dan 200.000 mensen. Amsterdam behoorde toen met Londen, Napels en Parijs tot de grootste steden in Europa. Door de enorme bevolkingsgroei moest Amsterdam worden uitgebreid: in fasen werd de grachtengordel aangelegd. Op deze animatie van het Stadsarchief Amsterdam zie je de stad gebouwd worden.
👀 Kijktip
Op bladzijde 22 en 23 van DICHTER.zie je een schilderij van de schilder Gerrit Berckheyde.
Hij leefde van 1658 tot 1698 en schilderde rond 1671 - 1672 dit schilderij van de nieuwbouw. We zien de Herengracht, de zogeheten Gouden Bocht, met sommige kavels nog onbebouwd. Vooral dit deel van de gracht werd het domein van de allerrijksten. Zij en hun erfgenamen waren vaak burgemeester van de stad en zaten in de besturen van de VOC, de WIC en de Sociëteit van Suriname.
Het schilderij zit in de collectie van het Rijksmuseum.
Gezicht op de Gouden Bocht in de Herengracht, 1671 - 1672.
Gerrit Adriaensz Berckheyde (1658 - 1698), olieverf op paneel, 42,5 x 57,9 cm, Rijkmuseum, Amsterdam.
🖼️ Over Gerrit Berkheyde
Gerrit was de zoon van een slager uit Katwijk. Hij woonde en werkte in Haarlem. Nadat hij het schildersvak leerde van zijn broer Job en de beroemde Frans Hals, trekt hij een paar jaar met diezelfde broer door Duitsland. Die broer maakte dit portret van Gerrit.
Vanaf 1660 schilderde Gerrit eigenlijk alleen nog maar stadsgezichten, die heel populair waren in die tijd. Vooral stadsgezichten op Amsterdam, Den Haag en zijn eigen Haarlem. De stadsgezichten van Berckheyde geven een goed beeld van het leven in de zeventiende eeuw.
👀 Kijktip
Blader door naar bladzijde 66 en 67. Daar zie je een ander schilderij van Gerrit Berckheyde, uit de collectie van het Amsterdam Museum. Toen het nieuwe stadhuis in 1665 klaar was, ontstond er een grote vraag naar schilderijen van het gebouw. Dit is een mooi voorbeeld. Links zien we het stadhuis, rechts de Waag, waar aangevoerde goederen gewogen werden en de belasting werd bepaald. Daar vandaan werden ze per kruiwagen of slede naar de winkels en pakhuizen gebracht. Amsterdam was een belangrijk centrum voor de internationale handel. Om dit te benadrukken staan op schilderijen van de Dam vaak ook een paar oosterse kooplieden afgebeeld. Ze staan hier in het midden van het schilderij. Ze zijn herkenbaar aan hun tulbanden.
De Dam naar het noorden gezien, 1674.
Gerrit Adriaensz Berckheyde (1658 - 1698), olieverf op paneel, 43,5 x 60 cm. Amsterdam Museum, Amsterdam